روش های محاسبه بهای تمام شده موجودی کالا عبارتند از :
- روش اولین صادره از اولین وارده ( فایفو ) FIRST IN FIRST OUT
- روش اولین صادره از آخرین وارده ( لایفو ) LAST IN FIRST OUT
- روش میانگین موزون
- روش شناسایی ویژه
- روش اولین صادره با گرانترین نرخ وارده (هایفو)HIGHEST IN FIRST OUT
- روش اولین صادره با نرخ وارده آتی (نایفو) NEXT IN FIRST OUT
1) روش اولین صادره از اولین وارده FIRST IN FIRST OUT
در این روش فرض براین است که کالای خریداری شده به ترتیب ورود به انبار، از انبار خارج می گردد یعنی کالاهایی که ابتدا خریداری میشوند ابتدا مصرف یا به فروش می رسند پس کالایی که در پایان دوره در انبار باقیمانده، مربوط به خریدهای آخر است و قیمت خرید آنها را به عنوان ارزش موجودی کالای پایان دوره در نظر می گیریم.
به طور منطقی کالاهای فاسد شدنی و دارای تاریخ مصرف با این روش در انبار نگهداری می شوند و به طبع علت امکان فساد کالاهای که ابتدا وارد انبار شوند اولین خروجی خواهند بود .
به طور مثال به جدول زیر توجه کنید
در ابتدا شرکت کالا را به نرخ 1.000 ریال و 100عدد و سپس 1.100 ریال و 100عدد خریداری می نماید در هنگام خروج کالا از انبار بهای تمام شده کالا با توجه به روش فایفو باید از اولین ورود و با نرخ 1.000 ریال انجام شود .
در گام چهارم شرکت اقدام به خرید مجدد 100 عدد از همان کالا و به نرخ 1.200 ریال می نماید حال که شرکت اقدام به خروج 140 قلم از آن کالا می نماید برای محاسبه بهای تمام شده آن با توجه به اینکه از اولین خرید 50 عدد موجود می باشد باید 50 عدد را با نرخ خرید اول یعنی 1.000 و 90 تا بعدی را با نرخ خرید دوم بعنی 1.100 ریال محاسبه نماییم .
همچنین موجودی انبار که شامل 110 عدد می باشد 10 تای آن با نرخ خرید دوم و 100 تا با نرخ خرید سوم محاسبه می شود .
2) روش اولین صادره از آخرین وارده LAST IN FIRST OUT
دراین روش فرض بر این است که آخرین کالای خریداری شده زودتر از انبار خارج می شود و آنچه در پایان دوره باقی می ماند از بین کالاهای اول دوره است.
به طور منطقی در انبارها کالای که در ابتدا وارد انبار شده در انتهای انبار قرار گرفته و کالای بعدی جلوی آن کالا قرار میگیرند و نهایتاً هنگام خروج کالای که در انتها وارد انبار می شود ابتدا خارج می گردد ، انبار مصالح ساختمانی و یا کاغذ مثالی روشن برای این نوع چینش کالا می باشد .
به مثال قبل بازگشته و کاردکس کالا را با روش لایفو محاسبه می نماییم .
در اگم سوم که شرکت اقدام به خروج 50 قلم کالا می نماید بهای تمام شدن آن باید از هرید دوم و با نرخ 1.100 محاسبه شود و در هنگام صدور 150 قلم کالا 100 قلم آن از اخرین خرید و با نرخ 1.200 و 40 قلم آن با نرخ 1.100 محاسبه می شود .
همچنین موجودی انبار که شامل 110 عدد می باشد 10 تای آن با نرخ خرید دوم و 100 تا با نرخ خرید اول محاسبه می شود .
با مقایسه روش های فایفو و لایفو و در سرایط تورم و گران شدن کالا ها نکات زیر مشخص است :
- روش لایفو بهای تمام شده کالا فروش رفته یا مصرف شده را بیشتر محاسبه می نماید در نتیجه این روش با توجه به بیشتر نشان دادن هزینه ها مزیت مالیاتی دارد .
- استفاده از روش لایفو بدلیل مزیت مالیاتی مورد قبول سازمان امور مالیاتی نمی باشد .
3) روش شناسایی ویژه
در این روش فروش کالا به طور دقیق ردیابی می شود تا مشخص گردد بربوط به کدام خرید است و مشخص می شد که کالای فروخته شده به چه قیمتی خریداری شده است . این روش زمانی میسر می باشد که تعداد و تنوع کالا اقلام کم باشد .
در نمایشگاه اتوموبیل یا فروشگاه جواهرات گران بها از این روش استفاده می شود .
اگر دوباره به مثال بازگردیم در این روش و هنگام صدور کالا به طور دقیق مشخص می گردد که کالای فروش رفته از محل خرید اول دوم یا سوم انجام شده و همچنین کالای موجود در انبار از محل کدام یک از خریدهای انجام شده می باشد .
4) روش میانگین موزون
در این روش در هنگام خروج کالا این طور فرض می شود که کالای صادره ترکیبی از همه خرید ها بوده وآنچه در انبار باقی می ماند نیز ترکیبی از همه خرید ها می باشد .
حال مجدد مثال را بررسی و کاردکس را با روش میانگین موزون محاسبه می کنیم .
در هنگام خرید اول کالا با فی 1.000 وارد انبار شده و موجودی انبار نیز با همین فی محاسبه می شد .
با ورود کالای دوم به انبار و با نرخ 1.100مجودی انبار برابر است با :
نرخ میانگین 1050=200/(1100*100)+ (1000*100)
بهای تمام شده موجوی کالا 210.000=1050*200
حال هنگام خروج کالا از انبار نیز بهای تمام شده آن با نرخ میانگین بدست آمده محاسبه می شود .
در گام بعدی و با خرید کالا به نرخ 1.200 باید مجدد نرخ میانگین محاسبه شود
نرخ میانگین 1.110=250/(1200*100)+ (1100*150)
بهای تمام شده موجوی کالا 277.500=1110*250
حال هنگام خروج مجدد کالا نرخ آن با میانگین محاسبه شده جدید باید محاسبه شود .
5) روش اولین صادره با گرانترین نرخ وارده HIGHEST IN FIRST OUT
در این روش کالای صادره از انبار با گرانترین خرید محاسبه می شود . این روش نیز مانند روش لایفو باعث می شود که بهای تمام شده کالای فروش رفته یا مصرف شده با بالاترین نرخ از انبار خارج و کالای موجود در انبار با کمترین نرخ خرید قیمت گذاری میشود .
مثال را دوبار و با این فرض در نظر بگیریم که شرکت در ابتدا سه مرتبه خرید انجام داده که در هر خرید 100 قلم کالا و با نرخ های 1.000 برای خرید اول 1.200 برای خرید دوم و 1.100 برای خرید سوم انجام داده است حال هنگام خروج کالا از انبار کالا با نرخ 1.200 که گرانترین خرید می باشد از انبار خارج می شود در حالی که در روش فایفو کالا با نرخ خرید اول 1.000 و در روش لایفو کالا با نرخ آخرین خرید 1.100 محاسبه می شود .
تا مادامی که کالا با نرخ 1.200 ریال در انبار موجود باشد و این کالا با نرخ بیشتری وارد انبار نشود کالای صادره با نرخ 1.200 ریال خارج می شود و پس از اتمام موجوی خرید 1.200 نرخ 1.100 که حال بالاترین نرخ خرید است ر مد نظر قرار میدهیم .
6) روش اولین صادره با نرخ خرید آتی NEXT IN FIRST OUT
در این روش کالای صادره از انبار بدون توجه به خرید های انجام شده و بر اساس نرخ خرید بعدی و قیمت روز بازار محاسبه می شود .
این روش هنگام بروز شوک های تورمی و افزایش ناگهانی و چشمگیر کالاها بیشتر مورد استفاده قرار می گیرد و فروشنده کالا بدون توجه به نرخ های خرید برای موجودی کالا انبارش با توجه به نرخ های روز آن کالا که قادر به جایگزینی موجودیش می باشد بهاتی تمام شده کالای خود را محاسبه می کند .
به استثنا مواردی که تنوع و تعداد کالا کم بوده و از روش شناسایی ویژه استفاده می شود روش های میانگین و فایفو مورد قبول سازمان امور مالیاتی بوده و مورد استفاده شرکت ها قرار می گیرد سایر روش ها در مباحث حسابداری مدیریت و کمک به تصمیم گیری مدیران کاربرد دارد .
