انواع ضمانت نامه ها
ضمانت نامه سندي است كه به موجب آن بانك ضمانت اشخاص حقيقي و حقوقي را در رابطه با انجام تكاليف و تعهدات موضوع قرارداد في مابين ذينفع (مضمون له ) و ضمانتخواه (مضمون عنه ) تا مبلغ مندرج در ضمانت نامه به عهده مي گيرد كه در صورت عدم انجام به موقع تعهدات از سوي ضمانت خواه با اعلام ذينفع قبل از انقضاي سررسيد ضمانت نامه، بانك مبلغ مذكور را در وجه ذينفع پرداخت نمايد.
انواع ضمانت نامه عبارت است از :
- ضمانتنامه شرکت در مناقصه یا مزایده
- ضمانتنامه استرداد کسور وجه الضمان
- ضمانتنامه حسن انجام کار
- ضمانتنامه تعهد پرداخت
- ضمانتنامه حسن تعهدات
- ضمانتنامه گمرکی
- ضمانتنامه پیش پرداخت
- ضمانتنامه متفرقه
1- ضمانتنامه شرکت در مناقصه/مزایده ( tender guarantee )
معمولاً هنگام خرید کالا و اجرای طرحها و یا در حالت فروش کالاها در سطوح بین المللی بخصوص در بخش های دولتی و عمومی سازمانها و دستگاه های ذیربط موظفند مراتب را از طریق جراید و رسانه های گروهی اعلام نموده تا پیشنهاد کنندگان با ارائه بهترین پیشنهاد بتوانند در مناقصه یا مزایده شرکت نمایند. پیشنهاد کنندگان می بایست با ارائه ضمانتنامه و مشخصات فنی و پیشنهاد قیمت، جدی بودن قصد شرکت خود را اعلام نمایند و همچنین نشان دهند که آنها ا قصد خارج شدن از تشریفات مناقصه / مزایده قبل از اتمام آن را نداشته و یا در صورت برنده شدن در مناقصه یا مزایده قرارداد متعاقب آن را امضا خواهند نمود.
2- ضمانت نامه استرداد کسور وجه الضمان ( retention money guarantee )
معمولاً در قراردادهای ساخت یا پروژه ای، مبالغی بعنوان پرداخت های میانی انجام می شود اینگونه پرداخت ها در زمانیکه مهندسی پروژه تائید می کند که قسمتی از پروژه به اتمام رسیده یا تائید آزمایش نصب فاز مربوطه ارائه شده صورت می گیرد. این پرداخت های میانی پیمانکار را قادر می سازد تا نقدینگی لازم را در طول مدت انجام عملیات پروژه در اختیار داشته باشد از طرفی کارفرما، درصدی از این مبالغ پرداختی را که بین 5 تا 10 درصد است با توجه به حجم پروژه نزد خود نگه می دارد تا در نهایت پس از پایان پروژه و پس از اطمینان از حسن اجرای کار و انجام عملیات مربوطه، مبالغ مکسوره را بنفع پیمانکار آزاد نماید. کارفرمایان و پیمانکاران اغلب موافقت می کنند که این مبالغ کسر شده که به کسور وجه الضمان معروف است بنفع پیمانکار آزاد نماید، مشروط به اینکه در مقابل ضمانتنامه ای تحت عنوان ضمانتنامه استرداد کسور وجه الضمان صادر شود. ضمانتنامه استرداد کسور وجه الضمان می تواند در صورتی که پیمانکار از تعهد خود در مورد اتمام پروژه قصور ورزید مورد مطالبه قرار گیرد.
3- ضمانتنامه حسن انجام کار ( good performance guarantee )
از نظر ماهیتی می توان ضمانتنامه حسن انجام کار ( GPG) را همتای اعتبارات اسنادی تلقی کرد. همانگونه که یک اعتباراسنادی، پوشش پرداختی را از طرف خریدار در صورت عملکرد صحیح فروشنده بر اساس شرایط مندرج در اعتباراسنادی برعهده دارد، یک ضمانتنامه حسن انجام کار نیز پوشش پرداخت واردکننده یا کارفرما در حالتی که صادرکننده یا پیمانکار تعهدات خود را ایفا نکرده یا بموقع و یا کامل و مناسب عمل ننماید را تضمین می نماید.
مبلغ ضمانتنامه حسن انجام کار در صدی از مبلغ قرارداد منعقده می باشد و میزان آن بر اساس توافق طرفین تعیین و اعلام می شود که معمولا ً بین 5 تا 10 درصد است اما با توجه به شرایط قرارداد درصد آن می تواند افزایش یابد .
4- ضمانتنامه تعهد پرداخت ( payment guarantee )
یک ضمانتنامه می تواند برای پوشش موارد بسیاری از تعهدات پرداخت صادر شود مثلاً در ارتباط با تضمین قرارداد فروش، قراردادهای اجاره، قرارداد های ساخت، وام، اوراق قرضه یا هر تعهد مالی دیگری می توان از ضمانتنامه تعهد پرداخت استفاده نمود. در سالهای اخیر تقاضای صدور ضمانتنامه های تعهدات جهت جایگزینی با اعتباراسنادی بطور چشمگیری افزایش یافته است و تفاوت دو ابزار در این است که تسویه حساب و پرداخت تحت اعتبارات اسنادی عادی زمانی انجام می شود که دیگر طرفهای درگیر در اعتباراسنادی وظایف تعریف شده خود را به تحقق رسانده باشند، در حالیکه ذینفع یک ضمانتنامه تعهد پرداخت، در وهله اول باید وجه را از خریدار یا متعهد اصلی دریافت نماید و در صورتیکه خریدار در پرداخت خود قصور ورزد ذینفع با مراجعه به بانک می تواند وجه ضمانتنامه را مطالبه نماید.
5- ضمانتنامه حسن تعهدات ( good performance guarantee)
در این قراردادها، کارفرما به منظور اطمینان از انجام حسن تعهدات ، در زمان انعقاد قرارداد از طرف خود درخواست ارائه ضمانت نامه حسن اجرای تعهدات نماید.
این ضمانت نامه تا اجرای کامل قرارداد در اختیار کارفرما باقی می ماند تا اگر در هر مرحله از کار، طرف قرارداد به تعهدات خود عمل نکند، کارفرما بتواند بابت خسارت خود وجه ضمانت نامه را که معمولاً مبلغ آن درصدی از مبلغ پیمان را شامل می شود از بانک مطالبه نماید.
6- ضمانت نامه گمرکی ( customS guarantee )
این نوع ضمانتنامه زمانی کاربرد پیدا می کند که متقاضی صدور ضمانتنامه درخواست حضور در نمایشگاه بین المللی در کشوری دیگر را دارد و یا در زمانی که برای پروژه نیاز به ورود تجهیزات خاص بطور موقت باشد، برای اینکه متقاضی ضمانتنامه حقوق گمرکی را پرداخت نکند مبادرت به تقاضای صدور این نوع ضمانتنامه بنفع گمرک کشور میزبان می نماید. گمرک کشور مربوطه در صورتی که کالای مورد نظر در زمان مقرر از کشور خارج نشود و یا اینکه حقوق و عوارض گمرکی پرداخت نشود می تواند ضمانتنامه مورد بحث را مورد مطالبه قرار دهد .
7- ضمانتنامه پیش پرداخت ( advance payment guarantee )
در اغلب قراردادهای پایه ای و اصلی، صادرکننده یا پیمانکار برای دریافت درصدی از ارزش قرارداد که معمولاً بین 5 تا 30 درصد است با کارفرما یا خریدار به توافق می رسند زیرا طرف قرارداد نیاز به پیش دریافت دارد تا بتواند از این طریق منابع مالی لازم و اولیه را جهت اجرای تعهدات و یا قرارداد خود تامین نماید. در مقابل واردکننده و یا کارفرما به منظور پرداخت چنین مبلغی نیاز به تضمین دارد که این تضمین از طریق ارائه ضمانتنامه پیش پرداخت (APG) تامین می شود .
8- ضمانت نامه متفرقه
ضمانتنامه های بانکی علاوه بر پوشش ریسکهای مختلف که در بالا به آن اشاره شد می تواند برای پوشش بسیاری دیگر از انواع خطرات که در مبادلات تجاری و بین المللی وجود دارد مورد استفاده قرار گیرد. ضمانتنامه های قضایی که یکی از مهمترین انواع آنها “ضمانتنامه رفع توقیف کشتی” می باشد را می توان از این گروه برشمرد.
صدور ضمانتنامه عمل تجاری محسوب می‌شود. هرچند این اسناد، با برات و اسناد قابل انتقال دیگر مثل چک و سفته تفاوت دارند.
انواع ضمانت نامه از لحاظ صدور:
ضمانتنامه های بانکی از این جهت که مستقیماً توسط بانک به نفع ذینفع صادر گردند یا از طریق یک بانک واسطه صدور ضمانتنامه تحقق پذیرد به دو دسته مستقیم و غیر مستقیم تقسیم می شوند .
1– ضمانتنامه های مستقیم ( DIRECT GUARANTEES ) :
در ضمانتنامه های مستقیم ، بانک پس از دریافت تقاضای صدور ضمانتنامه از سوی مضمون عنه ، ضمانتنامه خود را بطور مستقیم برای ذینفع صادر می نماید .
در حال حاضر قبول و ابلاغ ضمانتنامه های مستقیم توسط بانکهای ایرانی داخل کشور در ارتباط با اعتبارات اسنادی و قراردادهای ارزی که از محل ارز متقاضی تأمین می گردند در صورت قبول کلیه مسؤولیتهای مترتبه از سوی ذینفع مجاز گردیده است .
ضمناً قبول و ابلاغ ضمانتنامه مستقیم صادره توسط بانکها ی ایرانی ، شعب بانکهای ایرانی در خارج از کشور و واحدهای بانکهای ایرانی نیز پذیرش مسؤولیتهای مترتب توسط ذینفع امکان پذیر می باشد .
در صورت تمایل مشتریان در استفاده از ضمانتنامه های مستقیم ، مطالعه نقطه نظرات بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران را در رابطه با پذیرش ضمانتنامه های مستقیم توصیه می نماید .
2– ضمانتنامه های غیر مستقیم (INDIRECT GUARANTEES ) :
در برخی موارد ذینفع ضمانتنامه خواستار صدور ضمانتنامه از طریق بانک خاصی یا بانکی در کشور خود می شود ، که در این حالت بانک ضامن ، ضمانتنامه متقابلی را به نفع بانک مورد نظر صادر و به آن بانک دستور صدور ضمانتنامه اصلی را می دهد . بدیهی است در صورت پذیرش ضمانتنامه متقابل از سوی بانک دستور گیرنده یا آن بانک مبادرت به صدور ضمانتنامه می نماید . در غیر اینصورت مراتب امتناع خود یا درخواست اصلاحاتی در متن ابلاغ شده را به بانک کارگزار اعلام خواهد نمود .
انواع وثايق قابل قبول براي صدور ضمانتنامه
الف) وجه نقد: اسناد خزانه، اوراق مشاركت منتشره براساس مجوز بانك مركزي جمهوري اسلامي ايران، سپرده سرمايه‌گذاري مدت‌دار، حساب‌هاي قرض‌الحسنه پس‌انداز نزد بانك، گواهي سپرده سرمايه‌گذاري مدت‌دار ويژه عام و خاص، حساب‌هاي ارزي مشتري نزد بانك صادركننده ضمانتنامه
ب) تضمين بانك‌ها يا موسسات اعتباري غيربانكي مجاز داخلي
ج) تضمين بانك‌ها يا موسسات اعتباري غيربانكي مجاز خارجي
د) چك يا سفته با دو امضاء قابل قبول بانك، اموال غيرمنقول، برگ وثيقه انبارهاي عمومي مربوط به كالا، سهام شركت‌هاي پذيرفته شده در بورس به تشخيص بانك
ميزان سپرده نقدي ضمانتنامه
براي صدور هر نوع ضمانتنامه بانكي (به جز در قبال سپرده نقدي و موجودي حساب‌هاي غبرديداري نزد بانك اقتصادنوين) در مقابل هر نوع وثايق از جمله تضمين بانكي حداقل 10 درصد وجه ضمانتنامه از متقاضي اخذ مي‌گردد.
براي ضمانت‌نامه‌هاي شركت در مناقصه يا مزايده، درصد و ميزان سپرده نقدي توسط بانك تعيين مي‌گردد.
كارمزد صدور ضمانتنامه
كارمزد صدور ضمانتنامه براساس مابه‌التفاوت اصل ضمانتنامه و سپرده نقدي توديع شده، نسبت به مدت، محاسبه مي‌گردد.
براي شركت‌هايي كه از طرف بانك رتبه‌بندي اعتباري شده‌اند و بسته اعتباري دريافت كرده‌اند 2.25 درصد در سال محاسبه مي‌گردد.
برگشت كارمزد
در صورت تقليل مبلغ ضمانتنامه، كارمزد نسبت به مبلغ تقليل يافته و مدت باقيمانده ضمانتنامه تا سررسيد، پس از كسر يك ماه به نفع بانك قابل برگشت بوده و مبلغ حداقل كارمزد صدور ضمانتنامه غيرقابل برگشت مي‌باشد.
كارمزد دريافتي بابت صدور ضمانتنامه، در موقع ابطال قبل از سررسيد نسبت به مدت استفاده شده به اضافه يك ماه به نفع بانك محاسبه و مابه‌التفاوت قابل استرداد مي‌باشد. مبلغ حداقل كارمزد صدور ضمانتنامه غيرقابل برگشت است.
پرداخت وجه ضمانت‌نامه‌هاي مطالبه شده
تقاضاي پرداخت وجه ضمانتنامه (توسط ذينفع) بايد قبل از سررسيد ضمانتنامه به بانك واصل گردد. در اين صورت شعبه مربوطه مراتب درخواست پرداخت وجه ضمانتنامه را كتبا به آگاهي ضمانتخواه مي‌رساند تا نسبت به تامين وجه ضمانتنامه مطالبه شده اقدام نمايد. در صورت عدم تامين به موقع وجه ضمانتنامه توسط ضمانتخواه و پرداخت توسط بانك، هزينه مالي متعلقه به مبلغ پرداختي، معادل نرخ سود تسهيلات بخش خدمات بانك به علاوه 6 درصد در سال خواهد بود.
تضمين‌ها
بانك مكلف است با توجه به محاسبه ريسك براي ضمانتنامه صادره و سوابق معاملاتي ضمانتخواه با بانك و ساختار و توان مالي موسسه يا شخص ضمانتخواه، تضمين لازم و كافي اخذ نمايد. با توجه به وابستگي نوع و ميزان تضمين با مراتب فوق‌الذكر، با در نظر گرفتن پيشنهاد ضمانتخواه و مقررات جاري بانك، تضمين توسط بانك تعيين شده و به ضمانتخواه اعلام مي‌گردد.
وثايق و تضمين‌هايي كه علي‌الاصول توسط بانك قابل پذيرش است به شرح زير مي‌باشد:
– وثيقه گذاردن اوراق مشاركت منتشر شده با تضمين دولت و بانك‌ها و يا ساير ابزارهاي مالي مشابه با تضمين دولت يا بانك‌ها
– مسدود شدن سپرده‌هاي مدت‌دار و پس‌انداز قرض‌الحسنه نزد شعب بانك اقتصادنوين
– تضمين اشخاص حقيقي و حقوقي در قالب قراردادهاي لازم‌الاجرا
– ارزيابي وثايق ملكي سهل‌البيع
تقليل ضمانتنامه
مبلغ ضمانتنامه براساس درخواست كتبي ذينفع قابل تقليل بوده و بانك به محض دريافت آن، اقدام نموده و مراتب موافقت خود را به اطلاع ذينفع و ضمانتخواه اعلام مي‌نمايد.
موارد ابطال ضمانتنامه
ابطال ضمانتنامه در حالت‌هاي زير به عمل مي‌آيد:
– درخواست كتبي ذينفع مبني بر ابطال، به انضمام ارائه لاشه ضمانتنامه
– عدم درخواست تمديد آن توسط ذينفع طبق مفاد ضمانتنامه
