همچنین در خصوص نحوه نظارت بر عملکرد موسسات خیریه سازمان امور مالیاتی دستور العمل شماره 200/24305 را صادر نموده که جزییات آن به شرح ذیل می باشد :
دستورالعمل چگونگی انتخاب نظار و نحوه نظارت بر درآمد و هزینه مربوط به موسسات خیریه و عام المنفعه موضوع بند “ط” و فعالیتهای غیر انتفاعی موضوع تبصره (1) ماده (139) قانون مالیات های مستقیم
فصل یکم: کلیات
1- مقدمه
بهره‌گیری موسسات خیریه و عام المنفعه از معافیت موضوع بند (ط) ماده 139 قانون مالیاتهای مستقیم، علاوه بر سایر شرایط مصرح در قوانین و آیین‌نامه های مربوط، منوط بر نظارت سازمان امور مالیاتی کشور بر درآمد و هزینه این دسته از موسسات است. به علاوه برخورداری از معافیتهای مالیاتی مذکور در تبصره (1) ماده 139 ق.م.م برای وجوهی که از فعالیتهای غیر انتفاعی و به منظور پیشبرد اهداف و وظایف اشخاص موضوع ماده 139 ق.م.م و در چارچوب اساسنامه آنها تحصیل می‌شود، نیز مستلزم نظارت سازمان امور مالیاتی کشور بر درآمد و هزینه آنان است. بنابراین نظر به آثار اجتماعی و اقتصادی معافیتهای مالیاتی اعطایی به این موسسات، ضروری است که نظارت‌های لازم به گونه‌ای دقیق و شفاف اعمال شوند. به همین منظور، دستورالعمل حاضر ضمن تعیین فرآیند انتخاب نظار، چگونگی نظارت بر درآمد و هزینه موسسات موصوف را نیز تبیین می‌نماید.
2- هدف
اهداف اصلی تنظیم این دستورالعمل عبارتند از:
- تبیین نحوه نظارت بر درآمد و هزینه موسسات خیریه و عام المنفعه موضوع بند”ط” ماده (139) قانون مالیات های مستقیم.
- تبیین نحوه نظارت بر درآمد و هزینه فعالیتهای غیرانتفاعی موضوع تبصره (1) ماده (139) قانون مالیات های مستقیم.
- تعیین شرایط و ساز و کارهای انتخاب نظار.
- اطلاع رسانی به موسسات خیریه در خصوص تکالیف و مقررات مالیاتی مربوط.
3- دامنه کاربرد
دامنه کاربرد این دستورالعمل در دو بخش موضوعی و مکانی به شرح ذیل می‌باشد:
- دامنه موضوعی: این دستورالعمل ضمن تعیین شرایط و ویژگی‌های نظار، مرجع انتخاب نظار و تکالیف ادارات کل امور مالیاتی و دفاتر ستادی ذیربط در این خصوص، به تبیین نحوه نظارت بر درآمد و هزینه موسسات خیریه و عام المنفعه موضوع بند”ط” و فعالیتهای غیرانتفاعی موضوع تبصره (1) ماده (139) قانون مالیات های مستقیم و تشریح وظایف و مسئولیت‌های نظار، اشخاص مشمول ماده قانونی موصوف (به ویژه موسسات خیریه و عام المنفعه) و ادارات کل امور مالیاتی در این فرآیند، می‌پردازد.
- دامنه مکانی: این دستورالعمل برای تمامی ادارات کل امور مالیاتی، دفاتر ستادی ذیربط و مودیان مربوط در سراسر کشور لازم الاجرا است.
- خارج از دامنه: تعیین ناظر برای موسسات خیریه موقوفه عام، در دامنه این دستورالعمل قرار نمی‌گیرد.
4- مراجع
مراجع مهم مورد استفاده در تهیه این دستورالعمل عبارتند از:
- قانون مالیاتهای مستقیم و آیین‌نامه ها و دستورالعمل‌های مربوط از جمله آیین نامه اجرایی موضوع تبصره (3) ماده (139) اصلاحی قانون موصوف.
- قانون مالیات بر ارزش افزوده و آیین نامه‌ها و دستورالعمل‌های مربوط.
- آئین نامه داخلی کمیسیون موضوع ماده 26 قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت مصوب 1380/11/27 مجلس شورای اسلامی و دستور العمل های اجرایی مربوط.
- آیین‌نامه اجرایی تاسیس و فعالیت سازمان‌های مردم نهاد مصوب هیات دولت به شماره 27862/ت31281 هـ مورخ 8/5/ 1384 و اصلاحات آن.
- قانون اوقاف و آیین نامه‌ها و دستورالعمل‌های مربوط.
- استانداردهای حسابداری و حسابرسی.
- قانون مبارزه با پولشویی و آیین نامه‌ها و دستورالعمل‌های مربوط.
- سایر قوانین مرتبط.
5- تعاریف
در این بخش به تعاریف عملیاتی برخی واژگان کلیدی مورد استفاده در این دستورالعمل اشاره شده است. این واژگان عبارتند از:
- موسسه خیریه : در این دستورالعمل مقصود از موسسه خیریه، موسسه ای است که با اهداف غیرسیاسی و غیرانتفاعی تشکیل و رسما تحت یکی از عناوین خیریه یا عام المنفعه در مراجع ذی صلاح به ثبت رسیده و پروانه تاسیس دریافت نموده باشد. در اساسنامه این موسسات باید غیرانتفاعی بودن موسسه، تصریح شده باشد.
- فعالیت های موضوع تبصره (1): فعالیتهای غیرانتفاعی مانند برگزاری دوره‌های آموزشی، سمینارها، نشر کتاب و نشریات دوره‌ای و… که توسط اشخاص موضوع ماده (139) قانون مالیاتهای مستقیم در چارچوب اساسنامه آنها انجام می‌شود و وجوه حاصل از آن صرف پیشبرد اهداف و وظایف این اشخاص می‌شود.
- ناظر: شخص یا اشخاصی که امر نظارت بر درآمد و هزینه موسسات موصوف، به موجب مقررات قانون مالیاتهای مستقیم به آنان محول می‌شود.
- سازمان: سازمان امور مالیاتی کشور
- اداره کل: اداره کل امور مالیاتی
- قانون: قانون مالیاتهای مستقیم که در این متن با حروف اختصاری “ق.م.م” نیز از آن یاد شده است.
- ماده (139): ماده (139) قانون مالیاتهای مستقیم
- معافیت بند (ط): معافیت موضوع بند (ط) ماده 139 قانون مالیاتهای مستقیم اصلاحی مصوب 1380/11/27.
- تبصره (1): تبصره (1) ماده (139) قانون مالیاتهای مستقیم
- آیین نامه تنظیم و تحریر دفاتر: آیین نامه اصلاحی مربوط به روش‌های نگهداری دفاتر و اسناد و مدارک و نحوه ثبت وقایع مالی و چگونگی تنظیم صورت‌های مالی نهایی موضوع تبصره (2) ماده (95) اصلاحی مصوب 1380/11/27 قانون مالیاتهای مستقیم.
- کمک‌های محدود شده: کمک‌هایی که در مورد نحوه استفاده از آنها پیش‌شرط‌هایی از سوی اهداءکنندگان تعیین شده باشد و استفاده از آنها صرفا تحت شرایط معین امکان‌پذیر است. کمک‌های محدود شده، تحقق یافته تلقی نمی شود مگر آن که کلیه شرایطی که دارایی بر اساس آن به موسسه واگذار شده برآورده شود و مبالغ دریافتی بر اساس محدودیت های اهدا کننده هزینه شود.
6- مسئولیت ها
این دستورالعمل همزمان دارای دامنه کاربرد درون و برون سازمانی است. بر این اساس مسئولیت اجرای بندهای مختلف آن، حسب مورد، برعهده گروه‌های ذیل می‌باشد:
- مدیران کل امور مالیاتی
- نظار موسسات خیریه و عام المنفعه
- دفتر خدمات مودیان
- دادستانی انتظامی مالیاتی
- موسسات خیریه و عام‌المنفعه موضوع بند (ط) ماده (139) قانون مالیاتهای مستقیم و سایر اشخاص موضوع این ماده قانونی در رابطه با فعالیتهای تعیین شده در تبصره (1) آن.
فصل دوم: ویژگی های موسسات خیریه و مدارک لازم برای تشکیل پرونده
ماده (1) ویژگی های اساسنامه‌ای موسسات خیریه
موسسات خیریه و عام المنفعه در صورتی می توانند از معافیت مالیاتی موضوع بند “ط” استفاده نمایند که واجد شرایط زیر باشند:
الف) موسسه رسما تحت یکی از عناوین خیریه و عام المنفعه به ثبت رسیده و غیرانتفاعی بودن آن نیز در اساسنامه تصریح شده باشد.
ب) کمک ها و هدایای دریافتی نقدی و غیر نقدی آنها صرف اموری از قبیل تبلیغات اسلامی، تحقیقات فرهنگی، علمی، دینی، فنی، اختراعات، اکتشافات، تعلیم و تربیت، بهداشت و درمان، بنا و تعمیر و نگهداری مساجد و مصلاها و حوزه های علمیه و مدارس علوم اسلامی و مدارس و دانشگاه های دولتی، مراسم تعزیه و اطعام، تعمیر آثار باستانی، امور عمرانی و آبادانی، هزینه یا وام تحصیلی دانش آموزان و دانشجویان،کمک به مستضعفان و آسیب دیدگان حوادث ناشی از سیل، زلزله،آتش سوزی، جنگ و حوادث غیر مترقبه دیگر برسد.
پ) اساسنامه آنها صریحا متضمن این موضوع باشد که موسسان و وابستگان طبقات اول و دوم آنان و هیات امنا و مدیران آنها مبادرت به انجام معامله با موسسه ننماید.
ت) اساسنامه موسسه صریحا حاکی از این باشد که موسسات یا صاحبان سرمایه حق هیچ گونه برداشت و یا تخصیص از محل کمکها و هدایای دریافتی نقدی و غیرنقدی را ندارند و بعد از انحلال، دارایی موسسه به سازمان بهزیستی کشور یا یکی از موسسات دولتی و یا موسسات خیریه و عام المنفعه دیگر واگذار گردد .
ث) بر درآمد و هزینه آنها به شرح مواد (7) الی (9) آیین نامه اجرایی موضوع تبصره (3) ماده (139) قانون نظارت شود.
ماده (2) اسناد و مدارک مورد نیاز برای ثبت نام و تشکیل پرونده
اشخاص موضوع ماده (139) قانون از جمله موسسات خیریه باید ظرف یک ماه از تاریخ ثبت در مراجع ذیصلاح یا دریافت پروانه فعالیت به اداره امور مالیاتی ذیربط مراجعه و ضمن تکمیل و ارائه دفترچه ثبت نام (مطابق نمونه تهیه شده توسط سازمان امور مالیاتی کشور) حسب مورد اسناد و مدارک ذیل را جهت تشکیل پرونده به اداره امور مالیاتی تحویل نمایند:
الف ) اصل و تصویر اساسنامه به ثبت رسیده توسط مراجع ذیربط ظرف یک ماه
ب) اصل و تصویر آگهی تأسیس منتشره در روزنامه رسمی
پ) اصل و تصویر مدارک شناسایی موسسان یا صاحبان سرمایه
ت) اصل و تصویر مجوز یا پروانه فعالیت
ث) مشخصات حساب‌های بانکی (شماره حساب، نام بانک و شعبه آن) مفتوحه بنام موسسه
تبصره (1): اداره کل موظف است پیش از تعیین ناظر (ناظرین) موسسات خیریه، با تطبیق تصویر اسناد و مدارک تسلیمی از سوی موسسه با اصل آن صحت مدارک را بررسی نماید. به علاوه اداره کل می‌بایست با حصول اطمینان از ثبت موسسه در مراجع ذیصلاح، عنوان صورتحساب‌های بانکی تسلیمی را نیز با نام موسسه تطبیق دهد.
تبصره(2): در صورت اصلاح اساسنامه در زمان فعالیت موسسه خیریه، موسسه موظف است رونوشت یا تصویر مصدق اساسنامه اصلاحی را ظرف مدت یک ماه از تاریخ تصویب آن، به اداره امور مالیاتی و ناظر ذیربط تسلیم نماید.
فصل سوم: مرجع نظارت و چگونگی انتخاب نظار
ماده(3) مرجع نظارت بر درآمد و هزینه موسسات خیریه
الف) مرجع نظارت بر درآمد و هزینه موسسات خیریه، سازمان امور مالیاتی کشور است که با توجه به اختیارات قانونی خود درخصوص تعیین نظار موسسات خیریه به نحو ذیل عمل می‌نماید:
الف-1) بنا بر اختیارات حاصل از بند الف ماده (7) آیین نامه اجرایی موضوع تبصره (3) اصلاحی ماده 139 ق.م.م، وظیفه نظارت بر موسسات خیریه موضوع بند (3) ماده (1) قانون تشکیلات و اختیارات سازمان اوقاف و امور خیریه ـ مصوب سال 1363ـ به سازمان مزبور تفویض می‌شود. همچنین نظارت بر درآمد و هزینه موسسات عام‌المنفعه‌ای که دارای مال موقوفه می‌باشند و یا اداره آنها به موجب قانون یا آیین‌نامه مربوط به سازمان اوقاف و امور خیریه محول شده است، با سازمان یاد شده خواهد بود.
الف-2) وظیفه نظارت بر درآمد و هزینه آن دسته از موسسات خیریه که در شمول بند الف این ماده قرار نمی‌گیرند به ادارات کل ذیربط تفویض می‌شود مگر در مواردی که با نظر مستقیم وزیر محترم اموراقتصادی و دارائی یا رییس کل محترم سازمان امور مالیاتی کشور، امر نظارت بر درآمد و هزینه موسسه به سایر مراجع درون سازمانی یا دیگر سازمان‌ها یا نهادها تفویض گردد. نظارت ادارات کل بر این موسسات به واسطه نظاری که مطابق ماده (5) این دستورالعمل انتخاب و منصوب می‌گردند، اعمال می‌شود.
ب) مرجع نظارت بر درآمد و هزینه فعالیتهای موضوع تبصره (1)، سازمان امور مالیاتی کشور است که با توجه به اختیارات قانونی خود، وظیفه نظارت بر درآمد و هزینه فعالیت های موصوف را به ادارات کل ذیربط تفویض می‌نماید. نظارت ادارات کل بر این فعالیت‌ها به واسطه نظاری که مطابق ماده (5) این دستورالعمل انتخاب و منصوب می‌گردند، اعمال می‌شود.
تبصره (1): تفویض اختیاراتی که پیش از این در خصوص تعیین نظار موضوع این دستورالعمل به سازمان اوقاف و امور خیریه و یا سایر سازمان‌ها و نهادها صورت گرفته است، همچنان به قوت خود باقی و معتبر می‌باشد.
تبصره (2): در مورد موسساتی که نظارت بردرآمد و هزینه آنها به سازمان اوقاف و امور خیریه و یا (با نظر مستقیم وزیر محترم امور اقتصادی و دارایی یا رییس کل محترم سازمان امور مالیاتی کشور) به سایر مراجع درون سازمانی یا دیگر سازمان‌ها و نهادها تفویض شده است، وظیفه انجام نظارت‌های موضوع تبصره (1) ماده 139 نیز بر عهده مراجع، سازمان‌ها و نهادهای مذکور می‌باشد.
تبصره (3): چنانچه با نظر مستقیم وزیر محترم امور اقتصادی و دارایی یا رییس کل محترم سازمان امور مالیاتی کشور، نظارت بر درآمد و هزینه موسسه خیریه به سایر سازمان‌ها یا نهادها تفویض شده باشد ادارات کل باید گزارش‌های سالانه و دوره‌ای ناظرین مذکور را مورد بررسی قرار دهند و در صورت مشاهده عدم کفایت لازم در گزارش‌ها (یا دریافت بازخور منفی از موسسه خیریه در خصوص نحوه عمل ناظر) موضوع را به رییس کل محترم سازمان گزارش نمایند.
ماده (4) ویژگی‌های نظار منتخب ادارات کل
نظار می‌بایست از بین ماموران مالیاتی بصیر و مطلع در امور مالیاتی که دارای مدرک تحصیلی کارشناسی(لیسانس) یا بالاتر بوده و از سابقه فعالیت اجرائی در یکی از پست های کارشناس ارشد مالیاتی (حداقل 4 سال) یا بالاتر برخوردار باشند، انتخاب گردد.
تبصره: انتخاب ماموران مالیاتی رسیدگی‌کننده پرونده به عنوان ناظر همان پرونده، مجاز نمی‌باشد.
ماده (5) نحوه انتخاب نظار و صدور احکام مربوط
اداره کل مکلف است حداکثر ظرف یک هفته از تاریخ دریافت درخواست مودی برای تعیین ناظر به ترتیب زیر اقدام نماید:
الف) چنانچه موسسه در گروه موسساتی قرار می‌گیرد که بر اساس بند (الف) ماده (3) این دستورالعمل وظیفه نظارت بر درآمد و هزینه آنها به سازمان اوقاف و امور خیریه محول شده است، موسسه را جهت تعیین ناظر به سازمان موصوف معرفی نماید.
ب) موسساتی که با نظر مستقیم وزیر محترم امور اقتصادی و دارایی یا رییس کل محترم سازمان امور مالیاتی کشور، امر نظارت بر درآمد و هزینه آنها به سایر سازمان‌ها یا نهادها واگذار گردیده است را جهت تعیین ناظر به سازمان یا نهاد ذیربط معرفی نماید.
پ) برای آن دسته از موسساتی که مشمول بند (الف) و (ب) فوق نمی‌باشند، باید ناظر یا نظار واجد شرایط انتخاب و پس از صدور حکم (مطابق نمونه حکم پیوست) به موسسه معرفی شوند. بعلاوه، تصویر اساسنامه و اساسنامه اصلاحی حسب مورد و سایر مدارک مربوط باید در اختیار ناظر قرار داده شود.
تبصره (1) : اداره کل می‌تواند حسب ضرورت و با توجه به حجم و گستره جغرافیایی فعالیت موسسه خیریه، نظارت بر درآمد و هزینه موسسه خیریه را به گروهی سه نفره، شامل یک سرپرست و دو عضو واگذار نماید. در نظارت گروهی، گزارش نهایی با ذکر نام و درج مهر و امضاء تمامی اعضاء و تایید سرپرست گروه تهیه می‌گردد.
تبصره (2) مدت اعتبار احکام صادره برای نظار دو سال مالیاتی (عملکرد) است و انتخاب مجدد نظار مذکور پس از انقضای این مدت، بلامانع خواهد بود.
تبصره (3) : در صورت انتقال، بازنشستگی یا عدم امکان ادامه فعالیت ناظر به هر دلیل دیگر، اداره کل مکلف است حداکثر ظرف مدت یک هفته نسبت به تعیین ناظر جدید اقدام نماید.
بدیهی است، ناظر پیشین موسسه باید کلیه مدارک و مستندات مربوط و گزارش آخرین اقدامات انجام شده خود را به ناظر جدید تسلیم نماید.
ماده (6) مدیریت اطلاعات و عملکرد نظار
مدیران کل باید به موجب حکمی وظیفه نظارت بر عملکرد نظار را به یکی از معاونین اداره‌کل واگذار نمایند. معاون مربوط وظایف ذیل را برعهده خواهد داشت:
الف) تجمیع و به روزآوری اطلاعات نظار اداره کل، شامل اطلاعات مربوط به اسامی نظار، موسسات و اشخاص تحت نظارت هریک از ایشان، زمان صدور و مدت اعتبار احکام.
ب) انجام هماهنگی های لازم جهت جایگزینی یا تمدید احکام نظاری که اعتبار احکام آنان پایان یافته است و نیز جایگزینی نظاری که به دلیل انتقال، بازنشستگی یا هر دلیل دیگر، امکان ادامه فعالیت ندارند.
پ) نظارت بر عملکرد نظار موضوع بند (پ) ماده (5) فوق از حیث انجام نظارت‌های سالانه و دوره‌ای و ارائه به موقع گزارشات مندرج در این دستور العمل و نیز اعمال نظارت‌های موضوع تبصره ماده (3) این دستورالعمل.
فصل چهارم: مصادیق نظارت و گزارش‌های مربوط
ماده (7) مصادیق نظارت در موسسات خیریه
ناظر مکلف است با مراجعه به موسسه خیریه موارد ذیل را بررسی و گزارش مربوط را مطابق سازوکار تعیین شده در این دستورالعمل، به اداره امور مالیاتی ذیربط ارائه نماید:
الف) بررسی و اظهار نظر در مورد منابع درآمدی موسسه خیریه و ارائه گزارش تفکیکی درآمدها، شامل کمکها و هدایای موضوع بند “ط” ماده 139 قانون و سایر درآمدها.
ب) بررسی و اظهار نظر در مورد مصارف و هزینه های موسسه خیریه و ارائه گزارش تفکیکی شامل مصارف مصرح در بند “ح” ماده 139 قانون، هزینه های مربوط به امور جاری موسسه و سایر هزینه‌ها.
پ) بررسی و اظهار نظر در مورد میزان تطابق دامنه موضوعی و مکانی فعالیت های موسسه با اساسنامه مصوب و مجوزهای صادره برای آن.
ت) بررسی و اظهار نظر در مورد میزان صحت و کفایت سازو کارهای کنترل داخلی موسسه خیریه که زمینه کاهش ریسک رسیدگی مالیاتی را فراهم می‌آورد.
ث) نظارت بر فعالیتهای غیرانتفاعی موضوع تبصره (1) ماده 139 قانون (برگزاری دوره های آموزشی، سمینارها و…) حسب درخواست مکتوب موسسه.
ج)بررسی و اظهار نظر در خصوص تغییرات ایجاد شده در دارایی‌های موجود و یا ایجاد دارایی جدید از محل کمکها و هدایای دریافتی موسسه و تعیین میزان بهره‌گیری از این دارایی‌ها در جلب کمک، انجام امور مصرح در اساسنامه و ارائه خدمات موضوع بند “ح” ماده (139) قانون مالیات های مستقیم.
تبصره (1): درخصوص موسساتی که دارای شعبه می‌باشند، ناظر باید به نحوی برنامه ریزی نماید که شعب موسسه را نیز مورد نظارت قرار دهد.
ماده (8) مصادیق نظارت خاص فعالیتهای موضوع تبصره (1)
ناظر مکلف است با مراجعه به مودی موارد ذیل را بررسی و گزارش مربوط را مطابق سازوکار تعیین شده در این دستورالعمل، به اداره امور مالیاتی ذیربط ارائه نماید:
الف) بررسی درآمدهای حاصل از فعالیت مورد نظارت و ارائه گزارش تفکیکی درآمدها.
ب) بررسی هزینه های انجام فعالیت و ارائه گزارش تفکیکی هزینه‌ها.
پ) بررسی و گزارش میزان تطابق دامنه موضوعی و مکانی فعالیت ها با اساسنامه مصوب موسسه و مجوزهای صادره برای آن.
ماده (9) گزارش‌های نظارتی خاص موسسات خیریه
در راستای نظارت بر موارد مذکور در ماده (8) فوق، ناظر می‌بایست گزارش‌های ذیل را تهیه و به مراجع مربوط ارائه نماید:
الف) طی سال مالی در بازه‌های زمانی (3) ماهه جهت انجام نظارت دوره ای در خصوص درآمد و هزینه، ظرف یک ماه از پایان هر فصل، به موسسه خیریه مراجعه و ضمن تهیه صورتجلسه شمارش وجوه نقد (اعم از بانک، صندوق، تنخواه گردان) و همچنین مسکوکات، اوراق بهادار و سایر دارایی‌های سریع التبدیل به وجه نقد[1](پیوست شماره2) گزارش نظارت دوره‌ای را در چارچوب فرم” گزارش نظارت دوره ای موسسات خیریه و عام المنفعه” (پیوست شماره 3) بر اساس اطلاعات مربوط به روز مراجعه، تنظیم نماید. این گزارش باید در دو نسخه تهیه و حداکثر ظرف 15 روز از تاریخ انجام نظارت، یک نسخه از آن جهت درج در پرونده مودی به اداره امور مالیاتی ذیربط تسلیم شود.
ب) حداکثر ظرف مدت 4 ماه از تاریخ تسلیم صورتحساب درآمد و هزینه توسط موسسه خیریه، گزارش سالانه نظارت را در چارچوب فرم “گزارش نظارت سالانه موسسات خیریه و عام‌المنفعه” (پیوست شماره 4) تهیه و به اداره امور مالیاتی ذیربط ارائه نماید. برای تنظیم این گزارش باید اقدامات ذیل از سوی ناظر انجام پذیرد:
ب-1) صورتحساب درآمد و هزینه موسسه را از حیث رعایت قوانین و مقررات و آیین نامه اجرایی تبصره 3 ماده (139) ق.م.م و مفاد این دستورالعمل بررسی و اظهار نظر خود را با ذکر موارد مغایرت صورتحساب مذکور با قوانین و آئین‌نامه‌های مرتبط یا ایجاد هرگونه محدودیت در حیطه نظارت، در گزارش مربوط ذکر نماید.
ب-2) چهار مورد گزارش نظارت دوره‌ای مذکور در بند الف فوق را بررسی و نتیجه تجمیعی را به همراه ضمائم مربوط در گزارش منعکس نماید.
پ) ریسک مالیاتی موسسه تحت نظارت را بر اساس فرم ” تعیین ریسک حسابرسی موسسات خیریه” (پیوست شماره 5) تعیین و به عنوان پیوست فرم “گزارش نظارت سالانه موسسات خیریه و عام‌المنفعه” در اختیار اداره امور مالیاتی ذیربط قرار دهد.
ت)درصورت مشاهده معاملات و عملیات مشکوک در اجرای مقررات مبارزه با پولشویی، در اسرع وقت مراتب را از طریق سامانه مربوط به واحد اطلاعات مالی منعکس نماید.
ماده (10) گزارش‌های نظارتی مربوط به تبصره (1)
در اجرای تبصره (1) ماده (139) قانون و ماده (13) آیین نامه اجرایی تبصره (3) ماده قانونی مذکور، ناظر باید پس از انجام نظارت‌های لازم و بررسی صورتحساب درآمد و هزینه مربوط به فعالیتهای موصوف، حداکثر ظرف مدت یک ماه از تاریخ دریافت صورتحساب مذکور، گزارش نظارتی را در چارچوب فرم “گزارش نظارت بر فعالیتهای موضوع تبصره (1) ماده 139ق.م.م” (پیوست شماره 6) به اداره امور مالیاتی ذیربط ارائه نماید.
ناظر باید صورتحساب درآمد و هزینه مربوط به فعالیتهای مورد نظر را از حیث رعایت قوانین و مقررات مربوط، آیین نامه اجرایی تبصره 3 ماده (139) قانون و مفاد این دستورالعمل بررسی و اظهار نظر خود را با ذکر موارد مغایرت صورتحساب مذکور با قوانین و آئین‌نامه‌های مرتبط یا ایجاد هرگونه محدودیت در حیطه نظارت، در گزارش مربوط ذکر نماید.
فصل پنجم: مصادیق منابع و مصارف موسسات خیریه
ماده (11) منابع درآمدی موضوع بند (ط) ماده (139) قانون
اقلام درآمدی ذیل از منابع درآمدی موضوع بند (ط) ماده (139) قانون به شمار می‌آیند :
الف) هدیه ، اعانه و هبه اشخاص حقیقی و حقوقی اعم از دولتی و غیر دولتی .
ب) قبول وصیت، وقف و حبس .
پ) کمک‌های دریافتی از مجامع رسمی بین‌المللی و منطقه‌ای و آژانس‌های وابسته به سازمان ملل به شرط احراز.
ت) کمک های دریافتی از سایر اشخاص حقیقی و حقوقی خارجی، مورد تایید و موافقت مراجع نظارتی مربوط.
تبصره (1): عایدی حاصل از فروش یا اجاره کمکها و هدایای غیرنقدی دریافتی نیز از جمله منابع درآمدی موضوع بند (ط) ماده (139) قانون به شمار می‌آید.
تبصره (2): سود حاصل از تسعیر ارز یا فروش مسکوکاتی که از محل کمکها و هدایا تامین شده باشند از منابع درآمدی موضوع بند (ط) ماده (139) قانون به شمار می‌آیند.
ماده (12) مصارف موضوع بند (ح) ماده (139) قانون
مصارف قابل قبول برای درآمدهای مذکور در ماده (11) این دستورالعمل عبارتند از:
الف) مبالغ صرف شده در امور مذکور در بند (ح) ماده 139 قانون، به شرح بند (ب) ماده (1) این دستورالعمل.
ب) مبالغ هزینه شده برای اداره امور جاری موسسه خیریه .
پ) مبالغ صرف شده برای خرید دارایی‌های ثابت برای انجام فعالیتهای مندرج در اساسنامه موسسه خیریه به شرط احراز مالکیت.
ماده (13) نظارت بر مازاد درآمد موسسات خیریه
ناظر باید در گزارش نظارت سالانه، میزان کمکها و هدایای دریافتی موسسات خیریه که صرف امور مصرح در بند (ح) قانون نشده است را به تفکیک در پایان سال دریافت کمکها و هدایا و نیز در زمان تنظیم گزارش، تعیین کند.
فصل ششم: نظارت بر روش‌ها و ساز و کارهای جمع‌آوری و صرف کمکها
ماده (14) نظارت بر پیش نیازهای جمع آوری کمک
ناظر باید در نظارت‌های خود اطمینان حاصل کند که موسسه پیش از اقدام به جمع‌آوری و صرف کمک‌های نقدی و غیرنقدی پیش‌نیازهای عملیاتی ذیل را انجام داده باشد:
الف) اخذ مجوزهای لازم از مراکز ذیصلاح
ب) درج نام و نشان موسسه بر روی کلیه سربرگ‌ها، قبوض و اسناد موسسه خیریه و درج شماره سریال بر روی تمامی قبوض.
ماده (15) نظارت بر ساز و کار دریافت کمک های نقدی
در خصوص آن بخش از کمکها که مستقیما به صورت نقدی در قالب وجوه واریزی به صندوق‌های خیریه و یا سایر پرداخت‌های نقدی، در اختیار موسسه قرار می‌گیرد، ناظر باید نظارت‌های ذیل را اعمال و نتایج را در گزارش مربوط منعکس نماید:
الف) حصول اطمینان از وجود ساز و کار نظارت داخلی مناسب برای تسهیل شناسایی مبداء دریافت وجوه (حسب مورد).
ب) بررسی میزان کفایت سازوکارهای مورد استفاده موسسه خیریه برای نظارت بر نحوه جمع‌آوری و شمارش وجوه و واریز آن به حساب‌های موسسه، از جمله وجود ناظر داخلی و استفاده از برنامه های نرم افزاری برای ثبت رویدادهای مالی و رخدادها و گزارش‌دهی در خصوص آن.
پ) حصول اطمینان از واریز مستقیم وجوه دریافتی(در بندهای الف و ب فوق) به حساب اصلی موسسه، حداکثر ظرف یک هفته از تاریخ دریافت.
تبصره (1): یک ساز و کار مناسب برای نظارت داخلی باید مشخصات صندوق‌ها و قبوض مورد استفاده برای جمع‌آوری کمکها از جمله شماره (صندوق و قبوض) تاریخ توزیع و گردآوری صندوق‌ها، نام و مشخصات مسئولین دریافت وجوه و تاریخ واریز وجوه به حساب‌های بانکی موسسه را ثبت نماید.
تبصره(2): در مورد کمک‌های نقدی بیش از 50 میلیون ریال، موسسه باید نام، نام خانوادگی، شماره اقتصادی و شماره ملی (برای اشخاص حقیقی) یا شناسه ملی (برای اشخاص حقوقی) خیرین را حسب مورد، ثبت نماید.
ماده (16) نظارت بر دریافت کمک‌های غیر نقدی
در خصوص کمک‌های غیرنقدی اهدایی به موسسه ، ناظر باید نظارت‌های ذیل را اعمال و نتایج را در گزارش مربوط منعکس نماید:
الف) حصول اطمینان از وجود ساز و کار مناسب برای ثبت روزانه فهرست و مشخصات کامل کالاهای مصرفی دریافتی و ارائه رسید به اهدا کنندگان.
ب) حصول اطمینان از انتقال مالکیت کمک‌های غیر نقدی سرمایه‌ای (منقول و غیرمنقول) بر اساس سند رسمی یا عرف (برای اموال فاقد سند)
تبصره: در مورد کمک‌های غیر نقدی با ارزش منصفانه بیش از 50 میلیون ریال، موسسه باید نام، نام خانوادگی، شماره اقتصادی و شماره ملی (برای اشخاص حقیقی) یا شناسه ملی (برای اشخاص حقوقی) خیرین را حسب مورد، ثبت نماید.
ماده (17) نظارت بر فروش کمک‌های غیرنقدی و دارایی های موسسه
ناظر باید در رسیدگی‌های ضمنی خود ساز و کارهای موسسه در خصوص فروش کمک‌های غیرنقدی و دارایی ها را مورد بررسی قرار دهد و موارد ذیل را در گزارش خود منعکس نماید:
الف) حصول اطمینان از عدم فروش کمک‌های غیرنقدی و دارایی های موسسه به اعضاء هیات امنا و موسسان و بستگان آنان (موضوع بند پ ماده (1) این دستورالعمل).
پ) حصول اطمینان از واریز مستقیم وجوه حاصل از فروش کمکها و دارایی ها به حساب‌های بانکی موسسه.
ماده (18) نظارت بر حساب بانکی موسسه
موسسه خیریه باید ظرف یک ماه از تاریخ ثبت اساسنامه نسبت به افتتاح حداقل یک حساب جاری در یکی از بانکهای محل به نام موسسه خیریه اقدام و ضمن انتقال کلیه وجوه نقدی و درآمدی خود به حساب (حساب‌های) بانکی موسسه، تمامی هزینه‌ها را نیز از طریق آن حساب (حساب‌ها) پرداخت نماید.
ماده (19) نظارت بر ساز و کار هزینه کرد تنخواه‌گردان
ناظر باید در رسیدگی های ضمنی خود، میزان و نحوه هزینه کرد تنخواه گردان موسسه را از حیث موارد ذیل مورد بررسی قرار دهد و نتیجه را در گزارش مربوط منعکس نماید:
الف) متعارف و معقول بودن رقم تنخواه، با توجه به حجم فعالیتهای جاری موسسه خیریه.
ب) ثبت دقیق مخارج انجام شده از محل تنخواه موسسه.
پ) کفایت سازوکارهای نظارت داخلی موسسه بر هزینه‌های انجام شده از محل تنخواه.
فصل هفتم: وظایف موسسات خیریه و سایر اشخاص موضوع تبصره (1)
ماده (20) تکالیف اولیه موسسات خیریه
تعیین ناظر برای موسسات خیریه و عام المنفعه مستلزم آن است که موسسه حداکثر ظرف یک ماه از تاریخ ثبت در مراجع ذیصلاح ضمن انجام اقدامات لازم جهت تشکیل پرونده مالیاتی، درخواست کتبی خود مبنی بر تعیین و معرفی ناظر را نیز تسلیم نماید. به علاوه موسسات خیریه باید ضمن تسلیم به موقع اظهارنامه به اداره امور مالیاتی ذیربط، برابر حکم ماده (9) آیین نامه اجرایی موضوع تبصره (3) ماده (139) قانون، صورتحساب درآمد و هزینه سالانه خود را حداکثر تا چهار ماه بعد از پایان سال مالی به مرجع ناظر ارائه و رسید دریافت نمایند.
تبصره: ترازنامه و حساب درآمد و هزینه تسلیمی از سوی موسسه خیریه باید متکی به اسناد و مدارک باشد.
ماده (21) تکالیف اولیه اشخاص موضوع تبصره (1)
تعیین ناظر برای اشخاص موضوع تبصره (1) (اعم از موسسات خیریه و سایر اشخاص موضوع ماده 139 ق.م.م) مستلزم آن است که این اشخاص حداکثر پانزده روز قبل از شروع فعالیت غیر انتفاعی مذکور در تبصره (1) مراتب را به اداراه امور مالیاتی ذیربط اعلام و درخواست کتبی خود مبنی بر تعیین و معرفی ناظر را به این ادار ه امور تسلیم نمایند. به علاوه اشخاص مذکور باید ضمن تسلیم به موقع اظهارنامه به اداره امور مالیاتی ذیربط، برابر حکم ماده (13) آیین نامه اجرایی موضوع تبصره(3) ماده (139) قانون، صورتحساب درآمد و هزینه مربوط به فعالیتهای موصوف را حداقل یک بار در هر سال مالی به مرجع ناظر ارائه و رسید دریافت نمایند.
تبصره: صورتحساب درآمد و هزینه تسلیمی باید متکی به اسناد و مدارک باشد.
ماده (22) نحوه گزارشگری مالی موسسات خیریه
به منظور تسهیل امر نظارت، موسسات خیریه مکلفند ضمن پایبندی به استانداردهای حسابداری در تهیه صورت‌های مالی خود، در گزارشگری مالی، موارد ذیل را رعایت نمایند:
الف) سرفصل حساب‌ها به ترتیبی طبقه‌بندی شوند که کمک‌های دریافتی به تفکیک نقدی، غیرنقدی، محدود شده و محدود نشده و خدمات داوطلبانه، قابل استخراج و گزارش باشند. به علاوه عایدات حاصل از کمکها و هدایا (مانند مال الاجاره و سود (زیان) حاصل از تسعیر ارز) نیز باید در سرفصل‌های جداگانه گزارش شوند.
ب) سرفصل‌های مربوط به هزینه‌های موسسه به نحوی طبقه‌بندی شوند که کمک‌های مصرف شده در راستای بند (ح) ماده 139 ق.م.م از هزینه‌های موضوع ماده 148 قانون قابل تفکیک باشند.
پ) علاوه بر ترازنامه و صورتحساب درآمد و هزینه، صورت تغییرات وجوه مازاد و صورت تغییرات دارایی‌های موسسه نیز قابل استخراج و گزارش باشند.
تبصره: مقصود از خدمات داوطلبانه، فعالیت رایگان افراد داوطلب در جهت تحقق اهداف اساسنامه‌ای موسسه است که از شرایط ذیل برخوردار باشد:
- باعث ایجاد یا افزایش ملزومات مصرفی یا دارایی‌های ثابت موسسه شود.
- نیازمند مهارت خاصی باشد و به طور معمول به وسیله افراد ماهر و متخصص انجام شود.
- در صورتی که رایگان انجام نشود خرید این خدمت برای موسسه ضروری باشد.
ماده (23) ارائه اسناد و مدارک به ناظر
موسسات خیریه و اشخاص موضوع تبصره (1) مکلفند به منظور تسهیل امر نظارت بر درآمد و هزینه در زمان مراجعه ناظر برای نظارت دوره‌ای و سالانه، ضمن فراهم ساختن شرایط انجام نظارت‌های لازم، کلیه دفاتر و اسناد و مدارک مربوط را در اختیار آنان قرار دهند.
فصل هشتم: سایر مقررات
ماده (24) مسئولیت ها در اعطای معافیت
مسئولیت ناظر در خصوص رسیدگی به درآمد و هزینه، به انجام نظارت‌های مذکور در این دستورالعمل و تنظیم فرم ها و گزارش‌های مربوط، محدود می‌باشد و مسئولیت انجام رسیدگی‌های مالیاتی و اعطای معافیت بر عهده اداره امور مالیاتی مربوط (یا حسابرس مالیاتی حسب مورد) خواهد بود.
تبصره (1): ادارات امور مالیاتی باید در رسیدگی به پرونده مالیاتی آن دسته از موسسات خیریه که در معرض ریسک مالیاتی بالاتری هستند، دقت و کنترل بیشتری اعمال نمایند.
تبصره (2): مسئولیت احراز انتفاعی یا غیر انتفاعی بودن ماهیت فعالیتهای موضوع تبصره (1) بر عهده اداره امور مالیاتی ذیربط خواهد بود.
ماده (25) نکاتی پیرامون پیش شرط‌های اعطای معافیت
اداره امور مالیاتی باید در رسیدگی به پرونده مالیاتی و اعطای معافیت به موسسات خیریه و اشخاص موضوع تبصره (1) ضمن انجام رسیدگی های معمول، نکات ذیل را نیز مورد توجه قرار دهد:
الف) موارد ذیل پیش شرط برخورداری موسسات خیریه از معافیتهای مالیاتی مقرر در قانون به شمار می‌آید:
الف-1) تسلیم به موقع اظهارنامه به اداره امور مالیاتی ذیربط.
الف-2) تسلیم صورتحساب درآمد و هزینه های سالانه به مرجع ناظر مربوط، حداکثر تا چهار ماه بعد از پایان سال مالی
الف-3) اخذ مجوزهای لازم از مراکز ذیصلاح، پیش از اقدام به جمع‌آوری و صرف کمکها و اعانات.
ب) در صورت عدم تسلیم ترازنامه، حساب سود و زیان یا حساب درآمد و هزینه (حسب مورد) به اداره امور مالیاتی مربوط، عدم کسر و پرداخت به موقع مالیاتهای حقوق و تکلیفی اشخاص ثالث و یا عدم وصول مالیات بر ارزش افزوده و عدم پرداخت آن به اداره امور مالیاتی ذیربط، موسسه خیریه مشمول جرائم مقرر در قوانین مربوط خواهد شد، لیکن از شمول معافیت موضوع بند (ط) خارج نمی‌گردد.
پ) چنانچه تمام یا بخشی از فعالیتهای موسسه خیریه فاقد مجوز و خارج از موضوع اساسنامه مصوب آن باشد، درآمدهای حاصل از این فعالیت‌ها ولو آنکه مطابق مواد (11) و (12) این دستورالعمل کسب و هزینه شده باشد، مشمول معافیت بند (ط) نخواهد بود.
ت) موارد ذیل پیش شرط برخورداری اشخاص موضوع ماده (139) از معافیت مالیاتی مقرر در تبصره (1) به شمار می‌آید:
ت-1) تسلیم به موقع اظهارنامه به اداره امور مالیاتی ذیربط.
ت-2) تسلیم صورتحساب درآمد و هزینه فعالیتهای موضوع تبصره (1) به مرجع ناظر مربوط، حداکثر یک بار در هر سال مالی.
ت-3) غیر انتفاعی بودن فعالیت انجام شده و تطابق دامنه موضوعی و مکانی فعالیت مذکور با اساسنامه مصوب موسسه و مجوزهای صادره برای آن.
ماده (26) نکاتی پیرامون درآمدها و هزینه‌های قابل قبول موسسه خیریه
در رسیدگی به درآمدها و هزینه‌های موسسات خیریه نکات ذیل نیز باید مورد توجه قرار گیرد:
الف) دریافتی‌های نقدی و غیرنقدی موسسه خیریه و عام المنفعه خواه در شرایط افزایش و کاهش قیمت (در مورد ارز و تسعیر آن) و خواه به صورت عین مال و یا بهای مکتسبه آن از طریق فروش و همچنین مال الاجاره دریافتی در مورد واگذاری به اجاره، چنانچه صرف امور مصرح در بند (ح) ماده (139) ق.م.م شود، با رعایت بند 27 این دستورالعمل و سایر قیود و تطبیق با شرایط قانونی، مشمول مالیات نخواهد بود. بدیهی است، انتقال قطعی املاک و حق واگذاری محل (و سایر حقوق مربوط به املاک حسب مورد) برابر فصل اول باب سوم قانون مالیاتهای مستقیم و نقل و انتقال خودرو برابر ماده 42 قانون مالیات بر ارزش افزوده، مشمول مالیات نقل و انتقال مقرر خواهند بود.
ب) درآمدهای حاصل از فعالیتهای اقتصادی اشخاص موضوع ماده (139) غیراز مواردی که طبق بندهای این ماده قانونی از معافیت مالیاتی برخوردار می شوند، با رعایت سایر معافیتهای مالیاتی به نرخهای مالیاتی مقرر مربوط، مشمول مالیات خواهند بود. به علاوه در مورد درآمدهایی که طبق مقررات مربوط دارای نرخ مالیاتی جداگانه ای می باشند، مالیات متعلق باید حسب مورد وفق مقررات مربوط محاسبه و وصول شود.
پ) مبالغ هزینه شده برای اداره امور جاری موسسه خیریه منوط به آنکه از شرایط زیر برخوردار باشد قابل قبول خواهند بود:
پ-1) صرف این هزینه‌ها برای انجام فعالیتهای مندرج در اساسنامه موسسه ضرورت داشته باشد (مانند هزینه های استخدامی، کرایه محل موسسه و…)
پ-2) صرف این هزینه‌ها برای جلب کمکها و اعانات ضرورت داشته باشد (مانند هزینه‌های برگزاری مراسم خیریه، هزینه‌های تبلیغات، تهیه و نصب صندوق‌های دریافت کمک و…)
پ-3) هزینه‌های انجام شده، حائز شرایط مندرج در ماده (147) قانون باشند.
پ-4) هزینه‌های انجام شده در گروه هزینه‌های مذکور در ماده (148) قانون قرار گیرند.
بدیهی است این پیش شرط ها تنها در خصوص هزینه های جاری موسسه صدق نموده و قابل تسری به مبالغ صرف شده در امور مذکور در بند (ح) ماده 139 قانون نمی‌باشد.
ت) چنانچه موسسه خیریه فعالیت مشمول مالیات نیز انجام داده باشد هزینه‌های مشترک بین درآمدهای معاف و مشمول مالیات تسهیم خواهد شد.
ث) در خصوص دارایی‌های ثابتی که ارزش دفتری آنها درهمان سال خرید یا دریافت، از سود انتهای دوره موسسه کسر شده است موارد ذیل باید مورد توجه قرار گیرد:
ث-1) استهلاک این دارایی ها در سنوات بعد، به عنوان هزینه قابل قبول، پذیرفته نمی‌شود.
ث-2) چنانچه در رسیدگی‌های سنوات بعد محرز شود که این دارایی ها برای اهدافی خارج از اساسنامه مصوب موسسه مورد استفاده قرار می‌گیرند، مالیات مربوط باید در همان سال احراز و برای مدت زمانی که دارایی خارج از چارچوب اساسنامه مورد بهره‌برداری قرار گرفته است (در صورت تکرار برای سنوات بعد) از موسسه مطالبه گردد.
بدیهی است چنانچه موسسه زیانی از بابت فعالیت های در چارچوب اساسنامه داشته باشد، این زیان باید در محاسبه مالیات مربوط لحاظ شود.
تبصره (1): خدمات موسسان و اعضاء هیات مدیره موسسه خیریه، افتخاری و داوطلبانه محسوب می‌شود. بنابراین وجوهی که تحت هرعنوان به این افراد پرداخت شود، در گروه هزینه‌های قابل قبول موسسه قرار نمی‌گیرد.
تبصره (2): در صورتیکه پاداش پرداختی به کارکنان بر حسب میزان کارآیی ایشان تعیین شده باشد، هزینه پاداش متناسب با کار فوق‌العاده انجام شده، قابل قبول خواهد بود. لیکن پرداخت پاداش بر پایه درصدی از کمک های جذب شده یا وجوه مازاد، قابل قبول نمی‌باشد.
ماده (27) نکاتی پیرامون رسیدگی به وجوه مازاد موسسات خیریه
آن قسمت از کمک ها و هدایای دریافتی نقدی و غیرنقدی که در دوره مالی تحصیل، به مصرف نرسیده باشد، پس از انقضاء آن دوره مالی نیز قابل صرف در امور مذکور در بند (ح) ماده (139) ق.م.م خواهد بود. بدیهی است در هر زمان که این کمکها به مصرف اموری خارج از موارد مصرح در بند “ح” ماده 139 قانون برسد، مالیات متعلقه باید برای عملکرد همان سال مصرف، مطابق قانون محاسبه و مطالبه شود.
ماده (28) استعلام در خصوص حساب‌های موسسه خیریه
ادارات کل مکلفند تا پایان فروردین ماه هر سال فهرست موسسات خیریه فعال در محدوده اداره کل را به دفتر حساب‌های مالیاتی ارسال نمایند. دفتر موصوف باید تا پایان اردیبهشت ماه هر سال تعداد حساب‌های ریالی و ارزی مفتوح به نام هر موسسه خیریه را به تفکیک حساب‌های راکد و فعال و نوع حساب از بانک مرکزی استعلام و نتیجه را تا پایان تیرماه به ادارات کل مربوط اعلام نماید.
ادارات کل موظفند حداکثر 15 روز پس از وصول پاسخ، اطلاعات را به ناظر مربوط ارجاع و یک نسخه از آن را نیز برای اداره امور مالیاتی ذیربط ارسال نمایند.
ماده (29) تصویب دستورالعمل
این دستورالعمل در 29 ماده توسط معاونت مالیاتهای مستقیم تنظیم و در اجرای بند (ط) ماده (139) قانون مالیاتهای مستقیم به تصویب رییس کل سازمان امور مالیاتی کشور رسیده است. رعایت مفاد این دستورالعمل و پیوست‌های آن از تاریخ ابلاغ برای کلیه واحدهای تابعه سازمان و مودیان مالیاتی الزامی و مسئولیت نظارت بر حسن اجرای آن بر عهده دادستانی انتظامی مالیاتی خواهد بود.
